Ngày 3 tháng 11, Cục Điều tra tội phạm liên quan đến tham nhũng, kinh tế và buôn lậu thuộc Bộ Công an (MPS) đã khởi tố vụ án hình sự liên quan đến các cáo buộc “hối lộ, nhận hối lộ, môi giới hối lộ, vi phạm nghiêm trọng quy định kế toán và lạm dụng ảnh hưởng để tư lợi”. Vụ việc xảy ra tại Trung tâm Kiểm định và Dịch vụ Chất lượng (Retaq), Nho Nho Technology, Thủy Fruit và một số đơn vị liên quan khác. Mười bảy bị cáo, trong đó có một số giám đốc công ty, đã bị buộc tội.
Trước đó, các nhà điều tra phát hiện một số cá nhân kinh doanh mã số đồn điền và làm giả giấy chứng nhận kiểm nghiệm chất lượng trong kinh doanh và xuất khẩu sầu riêng Việt Nam sang Trung Quốc, cùng nhiều vi phạm kế toán.
Những hành động này đã gây thiệt hại tài chính nghiêm trọng cho nhà nước, làm gián đoạn hoạt động của các doanh nghiệp hợp pháp và dẫn đến việc xuất khẩu các sản phẩm dán nhãn sai, kém chất lượng, gây tổn hại đến danh tiếng và khả năng cạnh tranh của nông sản Việt Nam.
Trong những năm gần đây, sau khi hiệp định xuất khẩu sầu riêng chính thức sang Trung Quốc được ký kết, kim ngạch xuất khẩu loại trái cây này đã tăng vọt. Năm 2024, xuất khẩu sầu riêng mang về 3,2 tỷ USD, trở thành loại trái cây có giá trị cao nhất trong ngành trồng trọt của Việt Nam.
Trong 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng đạt 2,77 tỷ USD, trong đó Trung Quốc chiếm 93,6% tổng giá trị xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam.
Ngoài Trung Quốc, xuất khẩu sầu riêng sang các thị trường khác cũng ghi nhận mức tăng trưởng mạnh mẽ so với cùng kỳ năm trước. Cụ thể, xuất khẩu sang Hồng Kông (Trung Quốc) tăng 83,7%, sang Đài Loan (Trung Quốc) tăng 65%, sang Mỹ 27,5%, sang Canada 46,2%, sang Nhật Bản và Australia tăng lần lượt 17,7% và 33,2%..
Để tiếp cận thị trường Trung Quốc, các nhà xuất khẩu phải tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt, bao gồm quy tắc trồng trọt đã được phê duyệt, mã nhà đóng gói và giấy chứng nhận kiểm tra chất lượng đối với auramine O và cadmium. Đáng chú ý, các mã số và phòng thí nghiệm này phải được Tổng cục Hải quan Trung Quốc trực tiếp phê duyệt.
Các quan chức của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (MAE) nhấn mạnh rằng nếu phát hiện vi phạm, Trung Quốc có thể thu hồi quy tắc trồng trọt và giấy phép phòng thí nghiệm hoặc thậm chí đình chỉ hoặc cấm nhập khẩu sầu riêng.
Bất chấp cảnh báo nhiều lần, các hoạt động gian lận trong xuất khẩu sầu riêng vẫn tiếp tục.
Cuối năm 2024, Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) đã ban hành “thông báo khẩn cấp”, lên án mạnh mẽ hành vi gian lận liên quan đến việc sao chép bất hợp pháp và sử dụng trái phép mã số trồng và đóng gói sầu riêng.
Theo hiệp hội, một số cá nhân đã giả mạo hợp đồng ủy quyền, con dấu và chữ ký để đánh lừa doanh nghiệp và trốn tránh sự giám sát của cơ quan quản lý để trục lợi.
Vinafruit kêu gọi thanh tra, giám sát chặt chẽ hơn các cơ sở đóng gói và xuất khẩu, xử phạt nghiêm khắc các vi phạm và hợp tác chặt chẽ hơn với cơ quan chức năng của các nước nhập khẩu để ngăn chặn gian lận thương mại.
Vào giữa tháng 5, chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đăk Lăk cũng gửi thư cho MAE, lưu ý rằng một số phòng thí nghiệm được chính quyền Trung Quốc công nhận để thử nghiệm auramine O và cadmium đã bị thu hồi giấy phép, khiến thủ tục thử nghiệm xuất khẩu trở nên phức tạp.
Cùng thời gian đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành chỉ thị khẩn cấp về xuất khẩu sầu riêng, yêu cầu Bộ Công an điều tra và xử lý nghiêm các hành vi gian lận liên quan đến mã vùng trồng và đóng gói, giấy tờ xuất khẩu giả mạo và các vi phạm khác trong sản xuất, chế biến và thương mại sầu riêng.
Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (nay là Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật) thừa nhận do vi phạm nên hàng trăm mã số đồn điền đã bị Trung Quốc thu hồi.
Tính đến ngày 21 tháng 5, sau khi loại trừ các mã bị thu hồi, Việt Nam có tổng cộng 1.469 vùng trồng sầu riêng được cấp phép và 188 cơ sở đóng gói đủ điều kiện xuất khẩu sang Trung Quốc.
Việt Nam hiện có 24 phòng thí nghiệm được Trung Quốc công nhận, với tổng công suất khoảng 3.200 mẫu mỗi ngày.
Tuy nhiên, vào cuối tháng 10, gần 2.000 container sầu riêng từ Đăk Lăk bị mắc kẹt tại kho và cửa khẩu do các phòng thử nghiệm tạm thời đình chỉ hoạt động để bảo trì.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà sau đó đã ra lệnh kiểm tra ngay lập tức để xác định nguyên nhân và trách nhiệm đằng sau việc gián đoạn xét nghiệm.
Sầu riêng hiện đã trở thành “trái cây tỷ đô” ở Việt Nam, giúp người nông dân có thu nhập ổn định, thậm chí làm giàu. Tuy nhiên, để tăng trưởng bền vững, chuỗi ngành này phải được thực hiện đúng đắn và nghiêm túc hơn.
Việc truy tố 17 cá nhân liên quan đến vi phạm xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc là lời cảnh báo mạnh mẽ chống lại các hành vi kinh doanh gian lận.
Cục chống tham nhũng và tội phạm kinh tế tiếp tục thu thập bằng chứng để làm rõ hành vi phạm tội của bị cáo và mở rộng cuộc điều tra để phát hiện và xử lý đầy đủ các hành vi vi phạm có tổ chức và các cá nhân có liên quan.
Hiện Việt Nam có khoảng 148.000ha trồng sầu riêng, sản lượng năm nay ước đạt hơn 1,5 triệu tấn. MAE ước tính vẫn còn khoảng 200.000 tấn sầu riêng để xuất khẩu trong hai tháng cuối năm.
Theo Đặng Phúc Nguyên từ Vinafruit, dù còn nhiều thách thức nhưng giá trị xuất khẩu sầu riêng có thể vượt kỷ lục thiết lập vào năm 2024 nhờ sản lượng tăng mạnh.
Tam An